W Polsce esej nie cieszy się zbyt wielką popularnością. Mimo rosnącego zainteresowania literaturą niefikcjonalną ten gatunek jest przez czytelników raczej pomijany, prym natomiast zdecydowanie wiodą reportaże oraz dzienniki. Tym czasem, jak się okazuje, eseistyka w Polsce ma się całkiem nieźle. Wielu najznakomitszych polskich pisarzy sięgało i nadal sięga po ten gatunek. Esej odznacza się brakiem ściśle określonych granic i reguł. Zapewnia to autorowi stosunkowo dużą dowolność i swobodę twórczą. Istotna jest jednak prezentacja refleksji oraz spostrzeżeń autora, którą wykłada nam na swój, indywidualny sposób. Dozwolone jest mieszanie gatunków i stylów. Z założenia esej ma zaskoczyć czytelnika i poszerzyć jego wiedzę na dany temat. Może dotyczyć filozofii, etyki, sztuki a także spraw społecznych lub politycznych. Osoba narratora eksponowana bywa w różnym stopniu, w zależności od strategii, którą przyjął autor.
Rozkwitu polskiego eseju należy doszukiwać się na początku dwudziestego wieku. Chodzi o zbiór esejów Jerzego Stempowskiego. Narrator chętnie się ujawnia, opowiada o miejscu swojego urodzenia i dzieciństwa, następnie rozprawia o roli współczesnej humanistyki, o źródłach okrucieństw wojny i innych interesujących go zagadnieniach. Ciekawa forma oraz trafne spostrzeżenia zapewniają czytelnikowi interesujące wyzwanie intelektualne, a przy okazji sposobność do poznania myśli filozoficznej i społecznej początku dwudziestego wieku.
Ciekawe są również zbiory esejów Zbigniewa Herberta głównie poświęcone sztuce europejskiej. Narrator nie mówi o sobie, skupiony jest raczej na świecie zewnętrznym, po którym podróżuje przyglądając się najważniejszym okazom sztuki i architektury europejskiej. Według niego człowiek, który nie rozumie kulturowych i cywilizacyjnych dokonań swoich przodków – nie rozumie, kim właściwie jest. Dziś tajemnicze malowidła z Lascaux czy barwne zdobienia w gotyckiej świątyni są dla nas niezrozumiałe i zagadkowe. Turyści martwią się głównie zrobieniem ładnego zdjęcia na tle starej budowli lub zjedzeniem smacznej pizzy, zamiast nawiązywaniem prawdziwego kontaktu z zabytkiem czy poznawaniem historii. Barbarzyńca w ogrodzie, Martwa natura z wędzidłem i Labirynt nad morzem to obowiązkowe pozycje dla osób zainteresowanych historią, historią sztuki czy architekturą.
Swoje miejsce znalazł także esej w twórczości Czesława Miłosza. W tym przypadku narrator pod lupę bierze wydarzenia społeczne i polityczne okresu socjalizmu. W Zniewolonym umyśle analizuje konkretne postawy, które przyjmowali twórcy wobec zaistniałej sytuacji. Chociaż niektóre oceny mogą wydawać się nie do końca sprawiedliwe, warto poznać punkt widzenia osoby, która z pozycji emigranta szczerze komentowała bieżące wydarzenia. W zbiorze Rodzinna Europa autor zastanawia się nad miejscem człowieka Starego Kontynentu. Uważa, ze jesteśmy obywatelami Europy, to ona jest naszym miejscem, do niej przynależymy. Spostrzegawczość i przenikliwość towarzysząca twórczości Miłosza i tym razem gwarantuje ciekawe doznania intelektualne.
Dziś eseistyką zajmują się tacy twórcy, jak Marek Bieńczyk, Andrzej Kijowski, Andrzej Stasiuk czy Jan Józef Szczepański. Esej jest źródłem wiedzy o świecie, prezentacją punktu widzenia konkretnej osoby, jej przemyśleń. Poszerza nasze horyzonty myślowe. Warto po niego sięgać i docenić potencjał jaki tkwi w tym gatunku publicystycznym.
