Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla od 1901 roku Akademia Szwedzka niemal corocznie nominuje laureata Nagrody Nobla w wielu dziedzinach, m.in. naukowej, społecznej, a także literackiej. Mimo że wyróżnienie to oznacza prestiż i zwieńczenie twórczości pisarza, to ostatnio zarzuca się mu podłoże polityczne lub ideowe. Niektórzy dyskutują także nad poziomem artystycznym reprezentowanym przez działalność uhonorowanych nagrodą twórców. Sprawa wydaje się frapująca.
Wyróżniony twórca otrzymuje nagrodę pieniężną, dyplom oraz medal. W taki sposób nagrodzeni zostali także nieliczni polscy prozaicy i poeci. Czy warto sięgać po ich dzieła? A może czytania utworów polskich noblistów lepiej zaprzestać wraz z ukończeniem edukacji szkolnej?
W 1905 r. Henryk Sienkiewicz, znany m.in. z Trylogii i Quo Vadis?, otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Niektórzy potrafią recytować fragmenty jego utworów z pamięci, inni z niechęcią wspominają przygody Stasia i Nel. Trzeba mu jednak przyznać, że potrafił w sposób mistrzowski przekazać to, co najbardziej „polskie”, przyprawiając tę polskość elementami powieści łotrzykowskiej i szczyptą romansu. Taka mieszanka owocowała niesamowitą popularnością jego dzieł w XIX w., porównywalną do dzisiejszej sławy Andrzeja Sapkowskiego, choć być może trudno w to uwierzyć. Współczesnego czytelnika bardziej zainteresować mógłby zbiór zajmujących reportaży pt. Listy podróży do Ameryki.
Powieść Chłopi, nazywana „wybitnym eposem narodowym”, przyniosła Władysławowi Reymontowi wiele wyróżnień, z czego najważniejsza bez wątpienia była otrzymana w 1924 r. Nagroda Nobla. Dziś szczególnie młodym czytelnikom zachwyt nad powieścią o polskiej wsi przychodzi z trudem. Reymont przedstawił środowisko chłopskie nie tylko w sposób realistyczno-naturalistyczny. Stosował także techniki impresjonistyczne i ekspresjonistyczne. Warto jednak kojarzyć go również jako autora utworów mówiących o środowisku aktorów (wybitna Komediantka), w których poruszył problem relacji artysta-społeczeństwo.
Kolejnego polskiego noblisty nie trzeba chyba przedstawiać nikomu – Czesław Miłosz swoją nagrodę otrzymał w 1980 r. Zdecydowanie warto sięgnąć po jego utwory, gdy potrzebujemy kontaktu z poezją zrozumiałą i jednocześnie wysoko arcydzielną. Oprócz wybitnych i pięknych wierszy pozostawił także ciekawe, choć kontrowersyjne studium socjalizmu – Zniewolony umysł i refleksję o miejscu człowieka w świecie zawartą w zbiorze esejów Rodzinna Europa.
Najmłodszy Nobel to nagroda przyznana w 1996 r. Wisławie Szymborskiej. W jej poezji widać czułość w stosunku do ludzi i świata – zapewne każdy zna wzruszającego Kota w pustym mieszkaniu. Poetka zmusza do refleksji nad sytuacją egzystencjalną człowieka, mówi o jego relacjach z historią. Wszystko to przyprawia dowcipem literackim.
Krótki przegląd polskich twórców dostrzeżonych za granicą udowadnia, że możemy pochwalić się wybitnymi autorami, którzy dorównują poziomem noblistom z innych krajów. Podczas edukacji szkolnej niejednokrotnie poznajemy utwory polskich noblistów pobieżnie, co skutkuje umieszczeniem w szufladce „przedpotopowe”. Czy na pewno słusznie?
