Dzieła artystyczne powstałe we wszystkich epokach literackich różnią się głównie budową. Nawet ta cecha na przestrzeni dziejów ulegała zmianom, zachowując przy tym jednak pewne standardowe elementy. Dlatego stanowi ona zasadniczy wyznacznik, który pozwala dzielić literacki dorobek ludzkości na rodzaje. O zaliczeniu utworu do danego rodzaju literackiego decydują takie czynniki jak obecność narratora lub podmiotu lirycznego, a także kompozycja stylistyczna, w tym językowa.
Każde dzieło można zaliczyć do jednego z trzech rodzajów literackich: epiki, liryki lub dramatu. Występują też poszczególne odmiany rodzajowe, jak na przykład liryka pośrednia czy bezpośrednia. W granicach każdego rodzaju pojawiają się z kolei gatunki literackie. O zaliczeniu utworu do konkretnego gatunku decyduje wiele czynników, między innymi jego struktura oraz sposób ukazania świata przedstawionego. Niektóre utwory trudno przyporządkować do jednego gatunku. Należą one do gatunków mieszanych takich jak satyra, powieść poetycka czy ballada, ponieważ odznaczają się cechami kilku rodzajów literackich.
Do cech pozwalających zaliczyć dzieło literackie do epiki należą występowanie narratora, bohaterów oraz fabuły i wynikających z niej wątków. Fabuła obejmuje świat przedstawiony i wszystkie wydarzenia w utworze, budujące akcję. Czytelnikowi przedstawia ją narrator, który albo sam jest jednym z bohaterów, albo też przygląda się akcji z zewnątrz. W zależności od tego mamy do czynienia z narracją pierwszo- lub trzecioosobową. Tworzą ją zarówno opisy świata przedstawionego, jak i wypowiedzi bohaterów, niekiedy też samodzielne. Znaczna część utworów epickich charakteryzuje się występowaniem kilku wątków, dotyczących poszczególnych zdarzeń. Decydują one o szeroko zakrojonej akcji, co tylko wzmaga ciekawość czytelnika, który jak najszybciej pragnie poznać, co wydarzy się na następnych kartach czytanego dzieła. Do epiki zaliczają się powieści, nowele, baśnie, opowiadania, legendy, ale też epopeje, mity, przypowieści i pamiętniki.
Drugi rodzaj literacki- liryka wyróżnia się brakiem fabuły. Na pierwsze miejsce wysuwa się podmiot liryczny i styl, w jakim opisuje on swoje przemyślenia. Dlatego też utwory liryczne pełne są różnego rodzaju przenośni. Niekiedy w roli podmiotu występuje grupa osób. Gatunki należące do liryki to hymn, oda, elegia, sonet, pieśń, epigramat, fraszka i tren.
Dramat, trzeci z rodzajów literackich charakteryzuje się zupełnie innym układem tekstu, z racji tego, że obejmuje dzieła sceniczne. Podstawowym tekstem są monologi i dialogi występujących postaci. Cała treść dzieli się na akty, a akty z kolei na sceny. Ważną część stanowi tekst poboczny, tak zwane didaskalia. Dostarcza on wiadomości o świecie przedstawionym, które pomagają reżyserom przenieść dzieło na deski teatru. Dramat odznacza się brakiem narratora, a za wprowadzenie czytelnika lub widza w szczegóły akcji odpowiadają bohaterowie. Gatunki dramatyczne to tragedia, komedia, farsa, tragifarsa i dramat właściwy.